Cứ vào độ trung tuần tháng 4 hàng năm, có những người lại bồi hồi nhớ về một miền ký ức đã khảm sâu trong tâm trí họ. Họ có thể gặp lại nhau, cùng hàn huyên về những ngày tháng qua, cũng có thể đang an dưỡng tuổi xế chiều, vui vầy bên những công việc thường nhật. Nhưng trong họ, những hình ảnh, những khoảnh khắc đánh dấu sự chấm dứt những ngày nô lệ, trở thành người chủ đích thực của vùng Than – ngày giải phóng vùng Mỏ 25/4 – sẽ mãi mãi không thể nào quên…
Lần theo một địa chỉ tình cờ được biết, tôi gặp gỡ với một nhân chứng, một Cựu chiến binh (CCB) đã trực tiếp cùng đồng đội tiếp quản vùng mỏ vào cái ngày lịch sử ấy. Hỏi nhà ông Nguyễn Ngọc Thung, ai ai sống ở khu 5, phường Bạch Đằng, thành phố Hạ Long đều tỏ. Tuy đã 85 mùa xuân, những khi nghe hỏi lại câu chuyện 63 năm về trước, ông Thung vẫn kể lại rõ ràng như chỉ mới hôm qua.
“Nào, làm cốc bia cho mát đã, hôm nay có phóng viên báo ngành Than đến tìm hiểu chuyện ngày giải phóng vùng mỏ, bác vui lắm”. Ông lấy làm vui bởi nhiều lẽ. Một mặt, khi có người hỏi chuyện ông về ngày lịch sử ấy, nghĩa là ngày ông sắp được gặp mặt những người đồng chí của mình đã sắp tới rồi. Mặt khác, nhiều năm nay, tuy có rất nhiều cụ ngày trước từ Trung đoàn 244 chuyển ra làm ở ngành Than, nhưng mỗi khi tổ chức chương trình gặp mặt, các cụ lại chạnh lòng bởi vắng bóng những đại biểu ngành Than đương thời. Giờ có báo ngành về tìm hiểu, ấy cũng là lý do khiến ông phấn khởi mà kể chuyện “hăng” hơn.
Dòng câu chuyện ông kể tựa như một cuốn phim tư liệu lịch sử tua chậm. “Hiệp định Giơnevơ được ký kết, chấm dứt chiến tranh, lập lại hoà bình ở Đông Dương. Trung ương Đảng, Bộ Quốc phòng đã quyết định thành lập Sư đoàn bộ binh 350 gồm 5 Trung đoàn: 600, 254, 53, 94 và 244. Đây là những đơn vị tập trung từ các chiến trường, địa phương trong các liên khu phía Bắc về làm nhiệm vụ tiếp quản và bảo vệ vùng mới giải phóng gồm những thành phố lớn, khu công nghiệp… Trong đó, Trung đoàn 244 được thành lập gồm 3 tiểu đoàn: Tiểu đoàn Kiến An có truyền thống đánh trận kiên cường với chiến thắng Cát Bi vang dội; Tiểu đoàn ở Hải Dương lập chiến công “Tiếng sấm đường 5”; tiểu đoàn của Hồng Quảng có Đại đội Hồ Chí Minh, các bác gồm toàn công nhân mỏ, chiến đấu rất dũng cảm, nhất là trận công đồn Hà Lầm, từng được luân lưu về kháng chiến của Hồ Chủ tịch vì có bề dày chiến đấu.
“Lúc ấy, bác còn trẻ, nghe tin lập lại hòa bình thì sung sướng lắm. Nghe họp ở mãi đâu xa bảo là hòa bình, rồi trung đoàn điện xuống thì biết thế chứ cũng khó tin. Ở Hồng Quảng bấy giờ là khu vực 300 ngày, Pháp nó có điều kiện để cài cắm tổ chức, xuyên tạc luận điệu. Trong các mỏ, chúng định mang máy móc hoặc phá hết, đến lúc rút lui, khu mỏ ta hoàn toàn tê liệt. Vì thế nên ta chủ trương, máy móc giao cho công nhân thay nhau 24/24h, trực có hiện tượng gì thì phải xúm đông lại để phản đối. Bộ đội bảo vệ bên ngoài. Trước khi vào tiếp quản, các bác còn nghe tin dân bị “hành lang Thanh Phán” phản động tuyên truyền là “Quân Việt Minh sống trong rừng, tóc nó dài, răng nó đen, nó ăn thịt người”, khiến dân tin và sợ quân đội Việt Minh.
Đoàn của bác và của Đoàn Tê thì về đóng ở Vạn Hoa, sau đó hành quân về tập kết ở Mông Dương, chuẩn bị về Hòn Gai. Ngày 25/4/1955, các bác tiếp quản từ Bốt điện Quang Hanh, rồi mỏ Hà Tu, vào Nhà máy điện Cột 5. Đại đội của bác có một đội quân danh dự, lưỡi lê tuốt trần hành quân đi đằng trước. Lính Pháp cũng có một đội danh dự, chúng rút lui. Mình càng tiến, nó lại càng lui. Lúc bấy giờ, phía trước chúng di chuyển thì vắng tanh, chẳng có người. Nhưng ngược lại, Quân Việt Minh ta đi đến đâu thì đằng sau là cờ đỏ sao vàng, tất cả ùa ra đầy đường phố. Dân ùa ra reo hò chào mừng bộ đội, sung sướng vô cùng. Riêng anh Đoàn Tê ở đội danh dự ấy, tống tiễn chúng nó từ Cột 5 đến tận tàu há mồm ở bến phà rồi quay về, lúc ấy dân còn reo hò hân hoan hơn, cờ hoa rực đỏ cả góc phố” – Ông Thung kể trong niềm vui sướng.
“Vào tiếp quản là có rất nhiều đơn vị: 238 tiếp quản Cẩm Phả, 242 tiếp quản ngoài đảo, 244 tiếp quản Hòn Gai này. Nhưng nói đến nhiệm vụ bảo vệ thì chỉ có Trung đoàn 244 suốt từ Mông Dương đến Hòn Gai. Hầu như nơi đâu cũng có dấu chân các bác”. Những ngày sau đó, các đơn vị đều chuyển sang nhiệm vụ bảo vệ vùng mỏ, ngày đêm bộ đội đi tuần, trong nhà máy có công nhân trực, từ trạm điện cũng phải có người trực. Bảo vệ an toàn là thế nên Pháp không thực hiện được âm mưu đem máy móc đi.
Ông Nguyễn Văn Cõn
Những ngày sau đó, người thợ mỏ từ nô lệ trở thành người làm chủ. Như ông Nguyễn Văn Cõn, những năm mới giải phóng vùng mỏ thì ông làm khoan mìn ở mỏ Cọc Sáu. Ông kể lại: “Thời ấy gian khổ, không có xe đưa đón như bây giờ, khi đi làm phải mang cơm nắm đeo đi làm. Vất vả như vậy, nhưng vào làm lại vui lắm. Người đẩy xe goòng, người khoan mìn, người cấp dưỡng, nhộn nhịp cả lên”. Sau đó không lâu, ông Cõn và những người thợ mỏ được tin Bác Hồ về thăm khu mỏ Hồng Quảng. Công nhân nhao nhao lên, tất cả đều chưa gặp Bác bao giờ nên kháo nhau đi hết. Bến Cửa Ông xin Cọc Sáu 2 chiếc ôtô chở than, xì rửa sạch sẽ, mượn cả tài xế mỏ, đón anh chị em công nhân đi gặp Bác Hồ. Mỗi xe 60-70 chục người, ngồi xổm suốt máy chục cây số đến Sân vận động Hòn Gai. Công nhân ở Hà Tu, Hà Lầm, Vàng Danh cũng tới, xếp hàng dài những mấy chục xe. Đến nơi, tuy chân tay rệu rão, nhưng nghe tin sắp được gặp Bác lại sướng. Đông người quá, ông Cõn phải ngồi gần tường bao sân vận động, chỉ nghe đươc mấy câu: “Hôm nay Bác về thăm khu mỏ, các cô các chú bình tĩnh nghe Bác nói… các cháu phải chịu khó làm, thi đua, mỗi người công nhân làm việc bằng 2..”. Chỉ nghe được lời huấn thị như thế rồi Bác vẫy chào. Nghe lời Bác, toàn mỏ làm tích cực, có những người làm tích cực, trở thành Anh hùng Lao động như Anh hùng làm lò Voòng Nải Hoài, Anh hùng Vũ Xuân Thủy lái máy xúc…” – Ông Cõn bồi hồi nhớ lại.
Có những điều khi đã qua đi nhưng vẫn để lại một điều gì đó thật thiêng liêng và ý nghĩa. Ngày Giải phóng Vùng mỏ 24/5 là một trong những điều như thế, để khi nhắc lại, bất cứ ai đã và đang sinh sống, làm việc khắp miền đất chữ S thu nhỏ này cũng đều nhớ về Tháng Tư – Nhớ về ngày lịch sử – Ngày những người thợ mỏ thực sự trở thành người chủ vùng Than.
[odex-source url=”https://www.vinacomin.vn/tap-chi-than-khoang-san/thang-tu-nho-ve-ngay-lich-su-20180503163620609.htm” button=”Theo vinacomin”]
