Cập nhật Du lịch mỏ than – Tại sao không? –

Việt Nam là một trong những quốc gia ở khu vực Đông Nam Á rất giàu tiềm năng du lịch di sản. Quá trình hình thành và phát triển địa hình, địa chất, tạo hóa đã ban cho nước ta nhiều cảnh quan thiên nhiên kỳ vĩ. Theo định nghĩa của UNESCO, di sản địa chất là tài nguyên không tái tạo, một khi mất đi là khó có thể phục hồi. Do đó, di sản địa chất cần phải được bảo vệ, bảo tồn, quản lý, khai thác hợp lý và phát huy các giá trị nổi bật của nó để phục vụ phát triển kinh tế – xã hội của đất nước nói chung, của các địa phương sở hữu di sản địa chất nói riêng. Hiện tại nước ta, bên cạnh 2 khu bảo tồn di sản thiên nhiên, di sản địa chất có giá trị rất cao về cảnh quan, thẩm mỹ đã được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới là Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) và Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (Quảng Bình), còn có Cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) đã trở thành Công viên Địa chất toàn cầu. Ngoài ra, một số khu bảo tồn thiên nhiên, di sản địa chất khác cũng đang được các địa phương và ngành văn hóa lập hồ sơ khoa học trình lên UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới như: Tràng An (Ninh Bình), quần đảo Cát Bà (Hải Phòng), hồ Ba Bể (Bắc Kạn)…

Cùng với “đánh thức” tiềm năng di sản địa chất thiên tạo, chúng ta cần chú trọng quan tâm phát triển các di sản địa chất nhân tạo. Theo Giám đốc Bảo tàng Địa chất Việt Nam, không chỉ giàu tài nguyên di sản địa chất thiên tạo, nước ta còn có tiềm năng lớn về di sản địa chất nhân tạo. Các di sản địa chất này được tạo nên thông qua các hoạt động khai thác khoáng sản của con người. Đến nay, một số mỏ có thể trở thành điểm du lịch di sản địa chất như: Mỏ than Na Dương (Lạng Sơn), mỏ than Hà Tu (Quảng Ninh)… Trong đó, mỏ than Na Dương là một khu di sản địa chất rất độc đáo. Được sự tư vấn của các nhà địa chất, Công ty khai thác mỏ than Na Dương đã bổ sung quy hoạch khai thác mỏ theo hướng trở thành địa điểm du lịch sau khi khai thác hết than mà không phải hoàn nguyên.

…Đến trải nghiệm

Với những người làm báo Vinacomin, vùng mỏ hòn than lấp lánh nơi hầm sau, hay trên tầng cao khai trường đã trở nên quá đỗi thân thuộc, Song, đồng nghiệp của chúng tôi, những người lần đầu đến với đất mỏ, ai ai cũng không khỏi trầm trồ, ngạc nhiên đến thán phục trước cảnh tượng ngoạn mục của những moong than khổng lồ và sức mạnh “dời non, lấp bể” của lớp lớp các thế hệ thợ mỏ nơi đây.

Bạn hãy thử tưởng tượng, trong trang phục của thợ mỏ, chúng ta đi tham quan khai trường khai thác than trên những chiếc xe đặc chủng. Phóng tầm mắt từ trên cao, khai trường như một bức tranh sơn mài với những khoảng màu sáng tối hoà trộn vào nhau, được điểm thêm màu vàng của đoàn xe nối đuôi nhau đưa than từ các vỉa ra ngoài mỏ rất đẹp. Tiếp đến, là tham quan nhà sàng than, quy trình chế biến than và cùng nhập vai người công nhân mỏ khi tham gia phân loại than trên những băng chuyền. Cùng với đó là gặp gỡ, trò chuyện với những công nhân, để được hiểu về đời sống thực tế của người thợ mỏ, thấy được những vất vả, nhọc nhằn và cả những niềm hạnh phúc, tự hào của họ khi làm ra những tấn “vàng đen” cho Tổ quốc.

Trở về văn phòng Công ty, chúng tôi được nghe giới thiệu về lịch sử, về truyền thống anh dũng của giai cấp công nhân Vùng Mỏ. Hầu hết các công ty than của Vinacomin đều có nhà tuyền thống làm nơi lưu giữ những hiện vật gắn với mỗi quá trình xây dựng và phát triển công ty mình. Ghé thăm Nhà truyền thống ở các đơn vị như Than Hà Lầm, than Hà Tu, than Đèo Nai, chúng tôi đã được xem những bức ảnh chụp cảnh thợ mỏ khai thác than hầm lò, dưới lòng moong sâu, trạm điện, sửa chữa nồi hơi đầu máy xe hoả… Đặc biệt là hình ảnh lao động cực nhọc, vất vả và cuộc sống lầm than của phu mỏ dưới sự đô hộ của các chủ mỏ người Pháp từ những năm đầu của thế kỷ 20. Không chỉ có ảnh, ở đây còn có thêm nhiều hiện vật khác mà phu mỏ dùng khai thác than như: Cuốc chim, cuốc bàn, choòng, búa tạ, xẻng… thêm nữa là vòm lò, thanh ray lò giếng, móc xích xe tời than, bánh và gông xe goòng, thanh ray tà vẹt… Tất cả hầu như đã mòn vẹt theo thời gian, nhưng lại là minh chứng lịch sử của một thời để lại và thực sự làm xúc động người xem. Lâu nay, Nhà truyền thống ở các công ty vẫn được sử dụng như là biện pháp hữu hiệu để giáo dục về tinh thần “Kỷ luật và Đồng tâm” của những người thợ mỏ cho thế hệ trẻ, nhất là những công nhân mới được tuyển dụng vào làm việc. Và, chắc chắn, đây cũng chính là những “sản phẩm” không thể thiếu để phục vụ du khách khi đến tìm hiểu về mỏ than.

… Cách nào để hiện thực hoá

Sau chuyến thực tế, nhiều người đặt ra câu hỏi, du lịch mỏ than có thể là một sản phẩm tuyệt vời, mang đậm dấu ấn riêng của Quảng Ninh nhưng sao vẫn chưa được khai thác?

Thực tế, qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, từ năm 2006, Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh đã xúc tiến dự án tour tham quan công trường khai thác than và cũng đã có nhiều doanh nghiệp, lữ hành tham quan, khảo sát “điểm du lịch tương lai” này. Song công tác phối hợp giữa các đơn vị tổ chức du lịch chưa thật hiệu quả. Bởi đặc thù của khu mỏ, mà nhất là mỏ đang sản xuất thì còn tồn tại khá nhiều những khó khăn nếu đưa du lịch vào khai thác. Ví như, phải bố trí hệ thống phương tiện di chuyển là những xe đặc thù, điểm trình diễn tham quan, vị trí ngắm các khai trường, khu vực dành cho du khách trải nghiệm phải thật sự an toàn… Và điều quan trọng nhất đó là công tác tuyên truyền, quảng bá sản phẩm du lịch tại các khu mỏ chưa thực sự được làm tốt, kinh phí đầu tư còn khó khăn…

Hiện nay, du lịch Quảng Ninh đang trong giai đoạn chuyển đổi từ số lượng sang chất lượng, nhằm mở rộng thị trường và tạo ấn tượng với du khách nhiều hơn. Một số lĩnh vực còn yếu và thiếu đang được lên kế hoạch đầu tư như các sản phẩm du lịch có chất lượng cao và đẳng cấp quốc tế, các sản phẩm vui chơi giải trí, dịch vụ phụ trợ nhằm kéo dài thời gian lưu trú của khách du lịch đang được tiến hành. Trong chiến lược ấy, việc khai thác du lịch từ những khu mỏ sẽ làm tăng thêm sự lựa chọn cho du khách mỗi khi đến với Quảng Ninh. Một mặt, tạo diện mạo mới cho du lịch Quảng Ninh, mở ra cơ hội đưa kinh tế du lịch Quảng Ninh vươn lên một tầm cao mới, mặt khác nhằm giới thiệu, giáo dục và quảng bá những giá trị lịch sử, truyền thống đấu tranh của dân tộc, những khó khăn, vất vả để làm ra sản phẩm than của người công nhân Vùng mỏ.   

Thiết nghĩ, rất cần một cách làm hiệu quả và cụ thể hơn từ những bước nhỏ nhặt nhất. Đặc biệt, đó là những kết nối, phát huy tối đa tiềm lực vốn có để du lịch Quảng Ninh xứng tầm với những gì được ban tặng, tạo nên một mạng lưới sản phẩm du lịch khép kín, những tuyến du lịch độc đáo, hấp dẫn du khách.

Theo các chuyên gia di sản và du lịch, muốn trở thành điểm đến trong tương lai gần, ngay từ bây giờ, các doanh nghiệp khai thác than cần phải khẩn trương quy hoạch xây dựng các bãi thải, chủ động trồng cây, làm “xanh hóa” các điểm đã khai thác than, kiên quyết bảo vệ môi trường sinh thái. Mặt khác, cần sớm có biện pháp thu gom các thân cây hóa đá, các hóa thạch động thực vật để thuận lợi cho việc xây dựng bảo tàng địa chất ngoài trời sau này. Bởi vì khi trở thành điểm du lịch, du khách đến đây không những được ngắm nhìn cảnh quan địa mạo độc đáo, mà còn được thưởng lãm những giá trị đặc sắc từ các hóa thạch chỉ có ở các di sản địa chất nhân tạo.