Nước ta có nguồn tài nguyên khoáng sản rất dồi dào với trên 5.000 mỏ và điểm quặng đã có 60 loại khoáng sản đã được phát hiện. Tuy nhiên chúng ta vẫn phải nhập nhiều loại sản phẩm từ khoáng sản, kể cả từ những loại khoáng sản mà trong nước có tiềm năng dồi dào. Chiến lược phát triển khoáng sản đến năm 2020 tầm nhìn 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đã chỉ rõ sẽ không xuất khẩu khoáng sản thô, chỉ xuất khẩu sản phẩm sau chế biến có giá trị cao đối với khoáng sản quy mô lớn.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê (năm 2011), Việt Nam có nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng và phong phú. Ngành khai thác khoáng sản (bao gồm cả dầu khí) đóng góp 10 – 11% GDP và đóng góp cho nguồn thu ngân sách nhà nước khoảng 28%. Đồng thời, đóng góp tích cực trong việc giải quyết việc làm cho 275,6 nghìn người, chiếm 0,96% tổng lực lượng lao động. Như vậy có thể nói, ngành khai thác khoáng sản có đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế của đất nước.
Tuy vậy, theo ý kiến của các nhà khoa học, các chuyên gia kinh tế trong lĩnh vực khai thác mỏ tại Hội nghị Khoa học kỹ thuật mỏ toàn quốc được tổ chức mới đây, nguồn tài nguyên dồi dào của nước ta vẫn chưa được quản lý và khai thác hiệu quả. Nhiều nước trong khu vực đang tìm cách “bảo toàn” nguồn tài nguyên khoáng sản trong nước, khai thác nguồn nguyên liệu thô của nước ngoài để đảm bảo nguồn cung cho sản xuất trong nước. Trong khi đó, thời gian qua, Việt Nam đã để tình trạng “chảy máu khoáng sản”, xuất khẩu khoáng sản thô ra nước ngoài. Điều này gây lãng phí nguồn tài nguyên và lợi nhuận thu được ít.
TS. Trần Xuân Hòa, Chủ tịch Hội KH&CN mỏ Việt Nam chỉ rõ những bất cập trong “bức tranh” tổng thể ngành công nghiệp khai khoáng nước ta hiện nay như: công tác lập và thực hiện chiến lược, quy hoạch khoáng sản nhiều yếu kém gây hậu quả nghiêm trọng cho việc quản lý, cấp phép, đầu tư, khai thác và sử dụng khoáng sản…; điều kiện khai thác mỏ của chúng ta ngày càng khó, nhất là dầu khí và than; vấn đề an toàn xử lý sự cố trong quá trình khai thác đang là thách thức đòi hỏi ngành công nghiệp mỏ chúng ta phải giải quyết… Việt Nam là một nước xuất khẩu nhiên liệu dầu và than, nhưng dần dần, chúng ta đã và đang chuyển sang nhập khẩu.
Cùng với đó là thách thức phát triển ngành công nghiệp khai khoáng một cách bền vững. Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Bùi Cách Tuyến cho hay, khai thác khoáng sản gây tổn hại môi trường nghiêm trọng. Việc phát triển nhanh cả về số lượng doanh nghiệp và các thành phần kinh tế tham gia vào hoạt động khai thác và kinh doanh khoáng sản đang gây nên những tổn hại về môi trường nghiêm trọng. Song không tạo được nhiều việc làm cho người lao động và phát triển công nghiệp địa phương. TS. Nguyễn Thị Kim Ngân – Trường Đại học Mỏ – Địa chất còn đề xuất điều chỉnh thu phí nước thải trong khai thác khoáng sản. Ở Việt Nam, phí nước thải nói chung và phí nước thải công nghiệp nói riêng được bắt đầu triển khai từ năm 2003. Tuy nhiên, sau gần 10 năm thực hiện, việc thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải công nghiệp ở nước ta còn bộc lộ nhiều bất cập, nhất là hoạt động khai thác khoáng sản. Tỷ lệ thu phí chưa cao, đặc biệt chưa đạt được mục tiêu giảm xả thải chất ô nhiễm vào nguồn nước do các chủ nguồn thải vẫn tiếp tục tăng xả thải gây ô nhiễm môi trường. Vì vậy cần áp dụng hai loại phí: phí cố định (phí hành chính) và phí biến đổi (phí biến đổi trong một quý của cơ sở sản xuất tính theo tổng lượng ô nhiễm gây ra trong quý và mức phí tính trên một đơn vị ô nhiễm gây ra).
Chỉ xuất khẩu sản phẩm khoáng sản sau chế biến
Thực tế hiện nay, sản phẩm khai thác chế biến khoáng sản ở Việt Nam phần lớn mới dừng lại ở sản phẩm tinh quặng, giá trị và hiệu quả sử dụng thấp, chưa tương xứng với giá trị của khoáng sản. Đến nay, mới chế biến sâu đến sản phẩm cuối cùng đối với một số loại khoáng sản như kẽm, đồng, sắt… Nền kinh tế của nước ta hiện nay và trong những năm tới có nhu cầu ngày càng tăng về các sản phẩm được sản xuất từ nguyên liệu khoáng sản. Do đó, chế biến sâu sản phẩm khoáng sản là một quy luật tất yếu của nền sản xuất công nghiệp.
Theo TS. Lê Ái Thụ – Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, thời gian qua, khoáng sản của Việt Nam hầu hết được xuất khẩu dưới dạng thô nên giá trị gia tăng của khoáng sản đóng góp vào tổng sản phẩm quốc nội bị giảm đáng kể. “Theo cách phân ngành kinh tế hiện hành, giá trị gia tăng của khoáng sản đóng góp vào tổng sản phẩm quốc nội chỉ bao gồm phần giá trị gia tăng của khoáng sản thuộc công đoạn khai thác. Phần giá trị gia tăng của khoáng sản thuộc công đoạn chế biến không được tính đến. Chính điều này đã phần nào giảm vai trò và giá trị đóng góp của khoáng sản vào tổng sản phẩm quốc nội”, TS. Thụ lý giải.
Còn theo quan điểm của PGS.TS Nguyễn Cảnh Nam, mặc dù Nhà nước quy định giá than vận hành theo cơ chế thị trường nhưng trên thực tế cho đến nay giá bán trong nước vẫn do Nhà nước quy định thấp hơn so với giá xuất khẩu, nhất là giá than bán cho sản xuất điện quá thấp so với giá thành (chỉ bằng 50 – 70%). Điều này cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng “chảy máu khoáng sản”. Vì vậy cần có chính sách điều chỉnh giá nội địa sao cho phù hợp để hạn chế xuất khẩu khoáng sản thô.
Khoáng sản là tài nguyên không tái tạo. Trong Chiến lược khoáng sản đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 và trong Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đã chỉ rõ quan điểm nhất quán là trong khai thác khoáng sản phải tính đến hiệu quả cao nhất, theo đó phải hướng vào chế biến sâu, dứt khoát không xuất khẩu thô.
Đầu tư khoa học công nghệ để nâng cao chất lượng
Để chế biến sâu, nâng cao giá trị của khoáng sản cho tương xứng với tiềm năng, cần phải nghiên cứu, áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, nhất là sử dụng công nghệ chế biến sâu. TS. Trần Xuân Hòa, Chủ tịch Hội KH&CN mỏ Việt Nam chia sẻ: “Những kết quả đạt được của ngành công nghiệp mỏ nước ta trong những năm gần đây là do chúng ta đã mạnh dạn nghiên cứu, áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến vào sản xuất mỏ, nhằm làm tăng năng suất lao động, tăng sản lượng, giảm tổn thất tài nguyên, giúp đảm bảo an toàn lao động và bảo vệ môi trường sinh thái”.
Chiến lược phát triển khoáng sản đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 cũng khẳng định, cần đẩy mạnh khoa học kỹ thuật, nâng cao hiệu quả thăm dò, khai thác và chế biến khoáng sản để đưa công nghiệp khai khoáng phát triển bền vững. PGS.TS Nguyễn Cảnh Nam – Vinacomin đề xuất cần phải đẩy mạnh hợp tác quốc tế, tiếp thu khoa học hiện đại và áp dụng công nghệ tiên tiến trong khai thác khoáng sản; ưu tiên lựa chọn thiết bị, công nghệ mới theo hướng sản xuất sạch, nâng cao tối đa mức độ cơ giới hóa các khâu sản xuất; coi trọng và đẩy mạnh áp dụng các giải pháp sản xuất sạch để nâng cao hiệu quả và giảm ô nhiễm môi trường. Đồng thời, cần phải nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, lao động trong ngành công nghiệp khai khoáng…
[odex-source url=”https://www.vinacomin.vn/tap-chi-than-khoang-san/che-bien-sau-khoang-san-quy-luat-tat-yeu-4265.htm” button=”Theo vinacomin”]
