Tết sớm ở cổng trời -

Đứng trên đỉnh Cổng Trời đã nghe tiếng loa cất lên bản nhạc đượm âm hưởng núi rừng chào đón năm mới. Cả thung lũng vào xuân. Đó đây, thấp thoáng sắc màu sặc sỡ của bao chàng trai, cô gái Mông tự tình bên khu chợ Huồi Tụ và Mường Lống thuộc huyện vùng cao Kỳ Sơn, Nghệ An. Chúng tôi đã được nghe những câu chuyện về “Tết sớm ở cổng trời” qua lời kể của nhiều cán bộ công nhân viên Công ty CP Kim loại màu Nghệ Tĩnh.

Chợ tình dưới chân núi

Cuối năm có hai phiên chợ vào ngày 15 và 30 tháng Chạp âm lịch. “Lên Kỳ Sơn chưa vào Mường Lống thì chưa phải đi Kỳ Sơn, vào Mường Lống chưa đón tết với người Mông thì chưa phải đi Mường Lống…”. Càng về trưa, chợ Mường Lống người càng đông. Xa xa ngoài trung tâm mua bán hàng hóa là khu vực chợ tình dành cho các đôi trai gái xe duyên. Chợ tình của Mường Lống không giống như những chợ tình nơi khác. Chợ thường diễn ra dịp đầu xuân và cuối năm.

Mỗi lần đến chợ phiên ngày giáp Tết không ai nhủ ai, trai gái trong các bản làng tự tìm đến chợ và được chia làm hai nhóm, nam và nữ. Để tỏ bày tình cảm của mình với người bạn tình, hai nhóm sẽ dùng quả bóng (quả còn) làm bằng len thổ cẩm hoặc quả cam được nướng qua lửa cho dẻo rồi ném qua ném lại. Nếu cặp nào yêu nhau thì chỉ cần ném đi ném lại quả còn với nhau nhiều lần thay lời tỏ tình…Và cứ thế, ngoài khu vực Mường Lống còn có Huồi Tụ, Nậm Cắn… nhiều điểm chợ tình kiểu này diễn ra dưới chân các triền núi của phủ người Mông.

Sắc màu thổ cẩm

Để xuống chợ, trai gái người Mông thi nhau mặc những bộ quần áo, váy đẹp nhất, đội chiếc ô, chiếc mũ cũng đẹp nhất. Vì thế, từ chợ Huồi Tụ đến chợ Mường Lống những ngày áp Tết này không màu sắc nào át nổi sắc màu thổ cẩm của đồng bào Mông. Quan niệm của đồng bào Mông nơi đây là con gái mỗi khi xuống chợ ngày Tết, nếu trang phục những bộ váy trong mình quấn khăn váy bằng vải thổ cẩm càng dày bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu, vì để người khác đập mắt đến biết ngay cô gái ấy thế nào cũng con nhà giàu có.

Chợ Huồi Tụ và chợ Mường Lống nằm cách nhau chỉ một Cổng Trời (cửa ngõ ra vào phủ người Mông). Để dệt nên những tấm thổ cẩm may váy, áo, khăn, mũ… chị em phải mua nguyên liệu từ Lào về rồi mới dệt thành sản phẩm của mình. Riêng một số chị em ở bản Mường Lống 2 thì chỉ dệt nên những tấm hoa văn bán cho “nậu” nhập sang nước bạn Lào, sau đó “nậu” lại nhập thành phẩm váy, áo, khăn, mũ từ Lào về đây bán cho bà con.

Ẩm thực miền rừng

Nam thanh, tú nữ thì quây quần bên khu chợ tình, phụ nữ quây quần bên dãy hàng thổ cẩm, còn cánh mày râu Mông xuống chợ lại quây quần bên khu chọi bò, đá gà và nhất là khu ẩm thực. Phiên chợ ngày cuối năm góc nào người ta cũng nghe mùi thơm của thịt nướng pha lẫn men rượu nếp cẩm của đồng bào Mông. Khoảng 9 giờ sáng, mùi thịt gà nướng bắt đầu thoang thoảng từ các lò than bay lên thơm nức.

Món ăn ngon nhất của người Mông mỗi lần chợ phiên ngày cuối năm là thịt gà nướng. Gà ở đây chủ yếu là giống gà đen (hay có nơi còn gọi là gà ác). Loại gà này thích nghi nhất với miền đất Kỳ Sơn, tập trung chủ yếu ở các xã Mường Lống, Huồi Tụ, Nậm Cắn, Nậm Càn… là khu vực có độ cao nhất ở Nghệ An (khoảng 1.500m so với mực nước biển). Đã là con trai Mông, mỗi lần xuống chợ, thế nào cũng phải thưởng thức cho được chén rượu và mấy miếng thịt gà đen nướng. Ngoài thịt gà nướng, phiên chợ ngày áp tết còn đủ các món nhậu khác như thịt “bò giàng”, thịt bò nướng, lợn nướng và thậm chí có cả thịt lợn rừng, nhím… nướng rất ngon. Gặp người quen hay khách lạ người Mông thường cạn với nhau chén rượu, với cái bắt tay nồng ấm để bày tỏ tình thân ái và chúc sức khỏe dịp ngày năm hết, tết đến.