Nếu trong toán học cần độ chính xác, thì trong thơ, ngôn ngữ thơ đòi hỏi sự tinh xác. Bài thơ càng ngắn càng cần sự tinh tế. Với nhà thơ biết xử dụng chữ nghĩa một cách liều lượng, sự tiết chế ngôn ngữ được nâng lên tầm ảo diệu thì hiệu quả thẩm mỹ càng cao: Tâm hồn, tình cảm nhà thơ như được thẩm thấu vào người đọc qua mọi giác quan…
Ta thử “khảo sát” bài thơ Đêm rượu cần của nhà thơ Lê Đình Cánh, bài thơ được in ở nhiều tuyển tập:
Rượu cần trúc vít mềm tay
Người ơi uống cạn đêm nay với người
Uống cho tỉnh một say mười
Cho mắt có lửa, cho lời có men
Cho lòng như cửa lơi then
Rừng đêm trăng gọi tiếng khèn vào khuya
Cảm giác chung về bài thơ: ta như được nhìn ngắm một mỹ vật xinh xắn, hoàn thiện, mọi đường nét đều được chau chuốt, tinh tế. Cả bài thơ như có một lớp sương mờ bao phủ, thích hợp với hoàn cảnh Rừng đêm trăng gọi tíếng khèn vào khuya, mọi chi tiết thơ đều không cần xác định rõ ràng. Từ người đối thoại, không phải giữa anh và em. Có khi gọi đúng danh phận, giới tính lại làm giảm độ “sương mờ” của bài thơ. Người ở đây đâu cần là nam hay nữ, tình cảm này có thể mở rộng đến tri âm, tri kỷ .Ở đây, người cùng uống có thể là một già làng với tình giao lưu chủ khách! Đại từ người, hẳn tác giả đã học ở lời ca quan họ Người ơi người ở đừng về, một đại từ thần diệu của tiếng Việt. Nó không “vụ lợi”, vơ vào như anh với em…của tình yêu trai gái.
Sự thật lòng với nhau như không giới hạn: Người ơi uống cạn đêm nay với người! Không phải cạn ly mà cạn đêm. Chữ cạn đã được nâng cấp khi bao hàm ý uống cả thời gian.
Người chơi trống tài hoa, gõ một vài tiếng, muốn cho tiếng cuối cùng sắc gọn không dư vang, đã dùng bàn tay trái xoa nhẹ mặt trống. Uống rượu, nếu uống đến say mềm, say bí tỉ mất cả tri giác thì cũng mất luôn cả sự lâng lâng, chếnh choáng của tình rượu, tình người! Phải uống cho tỉnh một say mười, giữ lại chút tỉnh trong say thì mới là tiên tửu, chỉ cần đủ Cho mắt có lửa, cho lời có men! Quá chút nữa là không được! Tác giả bài thơ trên đã dùng bàn tay trái xoa nhẹ mặt trống: Cho lòng như cửa lơi then. Chữ lơi đã đạt tới độ thần diệu, đáp ứng độ sương mờ của toàn bài.
Uống hết lòng với nhau thì không thể như cửa cài then, đã đành ! Nhưng cũng không vì thế mà cửa không then! Phải như người con gái đẹp, choàng hờ chiếc khăn voan, cho vẻ đẹp chỉ thấp thoáng, đủ cho người ta tưởng tượng ra vẻ hoàn mỹ ở cái phần bị che khuất. Sự khơi gợi nằm ở cái phần nửa kín nửa hở, như nụ cười La Joconde bí ẩn, hàng trăm năm sau người đời còn loay hoay giải mã. Chữ lơi quý ở chỗ ít người dùng, nói được cảm giác giống như sự e ấp của người con gái: nàng đã thuận tình với chàng, nhưng không mở cửa. Cửa vẫn có then, nhưng để lơi ra, chỉ cần đẩy nhẹ…Với người nhút nhát, lui bước, không dám thử đẩy hay gõ nhẹ, hạnh phúc đã tuột khỏi tầm tay! Chữ lơi ở đây đáng một vòng khuyên đậm. Nó hô ứng với độ sương mờ của rừng đêm trăng gọi tiếng khèn vào khuya.
Rượu cần trúc vít mềm tay
Người ơi uống cạn đêm nay với người
Uống cho tỉnh một say mười
Cho mắt có lửa, cho lời có men
Cho lòng như cửa lơi then
Rừng đêm trăng gọi tiếng khèn vào khuya
Cảm giác chung về bài thơ: ta như được nhìn ngắm một mỹ vật xinh xắn, hoàn thiện, mọi đường nét đều được chau chuốt, tinh tế. Cả bài thơ như có một lớp sương mờ bao phủ, thích hợp với hoàn cảnh Rừng đêm trăng gọi tíếng khèn vào khuya, mọi chi tiết thơ đều không cần xác định rõ ràng. Từ người đối thoại, không phải giữa anh và em. Có khi gọi đúng danh phận, giới tính lại làm giảm độ “sương mờ” của bài thơ. Người ở đây đâu cần là nam hay nữ, tình cảm này có thể mở rộng đến tri âm, tri kỷ .Ở đây, người cùng uống có thể là một già làng với tình giao lưu chủ khách! Đại từ người, hẳn tác giả đã học ở lời ca quan họ Người ơi người ở đừng về, một đại từ thần diệu của tiếng Việt. Nó không “vụ lợi”, vơ vào như anh với em…của tình yêu trai gái.
Sự thật lòng với nhau như không giới hạn: Người ơi uống cạn đêm nay với người! Không phải cạn ly mà cạn đêm. Chữ cạn đã được nâng cấp khi bao hàm ý uống cả thời gian.
Người chơi trống tài hoa, gõ một vài tiếng, muốn cho tiếng cuối cùng sắc gọn không dư vang, đã dùng bàn tay trái xoa nhẹ mặt trống. Uống rượu, nếu uống đến say mềm, say bí tỉ mất cả tri giác thì cũng mất luôn cả sự lâng lâng, chếnh choáng của tình rượu, tình người! Phải uống cho tỉnh một say mười, giữ lại chút tỉnh trong say thì mới là tiên tửu, chỉ cần đủ Cho mắt có lửa, cho lời có men! Quá chút nữa là không được! Tác giả bài thơ trên đã dùng bàn tay trái xoa nhẹ mặt trống: Cho lòng như cửa lơi then. Chữ lơi đã đạt tới độ thần diệu, đáp ứng độ sương mờ của toàn bài.
Uống hết lòng với nhau thì không thể như cửa cài then, đã đành ! Nhưng cũng không vì thế mà cửa không then! Phải như người con gái đẹp, choàng hờ chiếc khăn voan, cho vẻ đẹp chỉ thấp thoáng, đủ cho người ta tưởng tượng ra vẻ hoàn mỹ ở cái phần bị che khuất. Sự khơi gợi nằm ở cái phần nửa kín nửa hở, như nụ cười La Joconde bí ẩn, hàng trăm năm sau người đời còn loay hoay giải mã. Chữ lơi quý ở chỗ ít người dùng, nói được cảm giác giống như sự e ấp của người con gái: nàng đã thuận tình với chàng, nhưng không mở cửa. Cửa vẫn có then, nhưng để lơi ra, chỉ cần đẩy nhẹ…Với người nhút nhát, lui bước, không dám thử đẩy hay gõ nhẹ, hạnh phúc đã tuột khỏi tầm tay! Chữ lơi ở đây đáng một vòng khuyên đậm. Nó hô ứng với độ sương mờ của rừng đêm trăng gọi tiếng khèn vào khuya.
[odex-source url=”https://www.vinacomin.vn/tap-chi-than-khoang-san/mua-xuan-ban-ve-su-tinh-te-trong-tho-4054.htm” button=”Theo vinacomin”]
